"Tarihte bir eşine daha nadir tesaduf edilecek olan Sultan Vahdettin, cibilliyet ve ahlak itibariyle, Sultan Abdulhamidi Saniden pek çok daha aşağıydı. Hatta, bir Bayram gününde, tekmil Saltanatı Seniyeye mensup Şehzade ve Sultanlar, arzı tebrikat icin Saraya gittiklerinde, Prens Sebahattin’in validesi Seniha Sultan, biraderinden ahvali sormuş, Padişah da, cevap olarak,
≪Umum Hanedanı Saltanatın refah ve istikbalini temin ettim≫
diye cevap vermiş. Seniha Sultan,
≪Ben şahsımızı ve hanedanımızı sormuyorum, memleketimiz ne haldedir, onu bilmek istiyorum≫
demesi üzerine, Vahdettin,
≪Orasını düşünme, memleket ve millet ne olursa olsun, ben şahsımla Hanedanı Saltanatın akıbetini düşünmek isterim. Onun haricinde, bir şeyle meşgul değilim≫
demiş.
Nihayet bu memleketsiz ve milletsiz Padişahın, sonunda, Taht ve Tacını bırakmak zorunda kalarak, bir ecnebi gemisine iltica ettiğinde de hiç bir nedamet hissi izhar etmemiş olduğu da görülmüştür."
***
İsterseniz şimdi de "Evkaf Nazırı ve Şeyhulislam Mustafa Hayri Efendinin Günlüğü"nün 89. sayfasına yazdıklarına bir göz atalım:
"Namāzdan sonra Ẕāt-ı Sāhāne ‘avdet ettikte Tevfīḳ tekrār yanıma geldi “Seninle biraz görüsmek isterim" dedi. Ḫünkār Odası’na çıktık. Kapıyı kapadı birer ṣandālyeye oturduk. Ber vech-i ātī beyānātta bulundu.
“Size ġāyet maḥrem bir sey söyleyeceğim. Rüfeḳānızdan īcāb edenlerin nażar-ı diḳḳatini celbedebilirsiniz faḳaṭ benim nāmımı ẕikretmeyiniz – Velī‘ahd’ın(*) bugünlerde biraz ‘aṣabīlik göstermeye başladığını işitiyorum. Kendi kendine başını alıp gidiyor yağmur altında şemsiyyesiz geziyor. Velḥāṣıl ‘illet-i dimāġiyyeye mübtelā olduğu anlaşılıyor. Velī‘ahd’dan sonra Vaḥīdeddīn Efendidir. Bu ise żannederim milletin başına belā olur.”
Bu sözleri te’essüf ve ḥayretle dinledim (Velī‘ahdın ṣıḥḥati bu ṣūretle muḫtel olmus ise cidden acırım hem Velī‘ahd’ın şaḫsına ve hem de millete ve memlekete acırım. Zīrā Velī‘ahd Ḥaẓretlerinin ciddiyyet ve metāneti bu memlekete ḫizmet eder ümmīdini bende ḥāṣıl etmiştir. Cenāb-ı Ḥaḳ sifā-yı ‘ācil iḥsān buyursun."
***
Kişisel düşüncem; Ali Haydar Midhat Bey'in her ne kadar "baba acısı" nedeni ile içinde saltanata karşı bir husumet beslemesi kabul edilebilir bir durum olsa da, yukarıda kaynak zikretmeden naklettiği sözler, (yukarıda da görüleceği üzere) kendisi haricindeki çağdaşlarının (bilhassa) Sultan Vahdettin hakkında serdettikleri düşünce ve gözlemlerle oldukça örtüşmekte ve bahsekonu zatın kişiliği hakkında, zihnimizde yeterli bir kanaat hasıl olmasını sağlamakta olduğu yönündedir. Biz bunları burada okuyucuya böylece nakletmiş olalım. Gerisi okuyanın takdirine kalmıştır.
---------
(*) Sözkonusu veliaht Yusuf İzzedin Efendi olup, Sultan Abdülaziz Han'ın oğludur. Evhamları yüzünden oldukça sıkıntılı bir ömür geçirmiş ve nihayet 1 Şubat 1916'da intihar ederek, hayatına son vermiştir.
...
Yorum Gönder