Hiç şüphesiz her eylem, bir kararın, her karar da bir düşüncenin eseridir.
Düşünce bulanık oldu mu sağlıklı bir karar almak da zorlaşır.
Dolayısı ile, böyle bir bulanıklık içinde verilmiş bir kararla başlatılmış bir eylem de bambaşka ve istenmeyen sonuçlar verebilir.
Bu bakımdan, insanın gerçekte neyi amaçladığını iyi bilmesi, zihninde oluşturacağı düşünceyi besleyecek olan alt yapının "sağlam" olması gerekir.
Evham ve endişelerle sarmalanmış, önyargılardan arındırılamamış bilgilerle oluşturulmuş bir altyapı ile doğru düşünceler üretilemeyeceği, dolayısı ile eyleme geçildiğinde istenilen sonucu vermeyecek yanlış kararlara yol açacağı açıktır.
Dr. Ramazan Kurtoğlu, işte bütün bu istenmeyen sonuçlarla karşılaşmamak için yazdığı "Küresel Para Savaşları ve Davranış Ekonomisi – Nörofinans" adlı kitabına "finansal karar alıcılar" için dikkat edilmesi gerekenlerin bir listesini "Bilişşel (Kognitif) Tuzaklar" başlığı altında ele almış.
Ama netice olarak, bu kriterlere bakıldığında genel olarak da işe yarar oldukları görülebildiği için ben de bu listeyi okuyucu ile paylaşmayı uygun gördüm. Dilerim yararlı olur.
İşte o liste:
Bilişşel (Kognitif) Tuzaklar
1- Ulaşılabilirlik Önyargısı: İnsanların kararlarını esas ihtiyaç duyduğu veriler üzerine değil de hafızalarında yer alan kolayca ulaşabildikleri bilgilere dayanarak vermelerine yol açar.
2- Geriye Dönük Önyargı: Olaylara, gerçekleşmelerinden sonra (ex post), gerçekleşmeleri öncesine göre (ex ante) daha fazla ihtimal atfetmemize yol açar.
3- Tümevarım meselesi, insanları yetersiz bilgiden genel kurallar çıkarmaya götürür.
4- Çakışma yanılgısı (gerçekleşmesi konusunda) % 90 ihtimale sahip yedi olayın hepsinin birlikte gerçekleşeceğini düşünüp, aşırı değerlendirme yapmaya meylederken, % 10 ihtimale sahip yedi olaydan birinin bile gerçekleşme ihtimalini ifade eder.
5- Teyit Etme Eğilimi: Başlangıçta yaptığımız varsayımı/varsayımları çürüten değil, teyit eden belgeler/destekler arayışımıza işaret eder.
6- Bulaşma Etkisi: Gerçekte konuyla ilgisi olmayan fakat konuya en yakın görünen bilginin kararımızı etkilemesine izin vermemiz halidir.
7- Bulgu Etkisi: Önceden edinilmiş değer yargılarının maliyet fayda analizlerimize karışmasıdır.
8- Ölçeği Gözardı Etmek: Farklı büyüklüklerdeki hasarları engellemek için doğru oranda fedakarlık yapmamızı engeller.
9- Ölçümlemeye Duyulan Aşırı Güven: Tahminlerimizin sağlam olacağı güven aralıklarına gerekli önemi vermeyiz. (Bu sebeple de “en iyi durum” senaryosuyla “en muhtemel durum” senaryosu birbirine karışır.)
10- Üçüncü Kişi Kayıtsızlığı: Kalabalık, grup içindeyken ferdi sorumluluktan kaçınma halleridir.
* * *
(Küresel Para Savaşları ve Davranış Ekonomisi – Nörofinans / Ramazan Kurtoğlu, shf. 90-91
Yorum Gönder